LỊCH SỬ VÀ Ý NGHĨA NGÀY GIỖ QUỐC TỔ HÙNG VƯƠNG
(Mùng 10 tháng 3 Âm lịch)
“Con người có tổ, có tông
Như cây có cội, như sông có nguồn”
- Ngày giỗ tổ Hùng Vương hay còn gọi là "Lễ hội Đền Hùng" là một ngày lễ của Việt Nam, là ngày để tất cả mọi người cùng về đất nước Việt Nam này để tận hưởng được giá trị của sự bình yên và sự hi sinh của những đồng bào có công cùng các Vua Hùng dựng nước. Lễ được tổ chức hàng năm vào ngày 10 tháng 3 âm lịch tại Đền Hùng, Việt Trì, Phú Thọ. Đây là ngày hội truyền thống của dân tộc nhằm mục đích tưởng nhớ đến công ơn các Vua Hùng đã có công dựng nước.
- Dân gian ta có câu:
“Dù ai đi ngược về xuôi,
Nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba
Dù ai buôn bán đường xa,
Nhớ ngày giỗ tổ tháng ba mà về”
- Từ xa xưa, ngày Giỗ Tố Hùng Vương đã có vị thế đặc biệt trong tâm thức của người Việt. Bản ngọc phả viết thời Trần, năm 1470 đời vua Lê Thánh Tông và đời vua Lê Kính Tông năm 1601 sao chép đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng, nói rằng: “...Từ nhà Triệu, nhà Đinh, nhà Lê, nhà Lý, nhà Trần đến triều đại ta bây giờ là Hồng Đức Hậu Lê vẫn cùng hương khói trong ngôi đền ở làng Trung Nghĩa. Những ruộng đất sưu thuế từ xưa để lại dùng vào việc cúng tế vẫn không thay đối”.
- Như vậy, có thể hiểu từ thời Hậu Lê trở về trước các triều đại đều quản lý Đền Hùng theo cách giao thẳng cho dân sở tại trông nom, sửa chữa, cúng bái, làm Giỗ Tố ngày 10-3 âm lịch. Bù lại họ được miễn nộp thuế 500 mẫu ruộng, miễn đóng sưu, miễn đi phu đi lính.
- Đến đời nhà Nguyễn vào năm Khải Định thứ 2 (1917), Tuần phủ Phú Thọ Lê Trung Ngọc đã trình bộ Lễ định ngày 10-3 âm lịch hàng năm làm ngày Quốc tế (Quốc lễ, Quốc giỗ). Điều này được tấm bia Hùng Vương từ khảo do Tham tri Bùi Ngọc Hoàn, Tuần phủ tỉnh Phú Thọ, lập năm Bảo Đại thứ 15 (1940) cũng đang đặt ở Đền Thượng trên núi Hùng, xác nhận: “Trước đây, ngày Quốc tế lấy vào mùa thu làm định kỳ. Đến năm Khải Định thứ hai (dương lịch là năm 1917), Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc có công văn xin bộ Lễ ấn định ngày mồng 10-3 hằng năm làm ngày Quốc lễ, tức trước ngày Giỗ Tố Hùng Vương đời thứ 18 một ngày. Còn ngày giỗ (11-3) do dân sở tại làm lễ”. Kể từ đây, Giỗ Tố Hùng Vương ngày 10-3 âm lịch hàng năm được chính thức hóa bằng luật pháp.
- Sau cách mạng tháng Tám (1945) Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm tới Đền Hùng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước đều đã về thăm viếng tại đây. Kế tục truyền thống cao đẹp của cha ông, nhất là đạo đức “uống nước nhớ nguồn”, ngay sau cách mạng thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh của Chủ tịch nước số 22/SL-CTN ngày 18¬2-1946 cho công chức nghỉ ngày 10-3 âm lịch hàng năm để tham gia tố chức các hoạt động Giỗ Tố Hùng Vương - hướng về cội nguồn dân tộc.
- Trong ngày Giỗ Tố năm Bính Tuất (1946) - năm đầu tiên của Chính phủ mới được thành lập, ông Huỳnh Thúc Kháng - Quyền Chủ tịch nước đã dâng một tấm bản đồ Tố quốc Việt Nam và một thanh gươm quý nhằm cáo với tố tiên về đất nước bị xâm lăng và cầu mong tố tiên phù hộ cho quốc thái dân an, thiên hạ thái bình cùng nhau đoàn kết, đánh tan giặc xâm lược, bảo vệ toàn vẹn lãnh thố của đất nước.
- Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã có hai lần về thăm Đền Hùng (19-9-1954 và 19-8-1962). Tại đây Người đã có câu nói bất hủ: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước - Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”
- Ngày 2-4-2007, Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã phê chuấn sửa đối, bố sung Điều 73 của Bộ luật Lao động cho người lao động được nghỉ làm việc, hưởng nguyên lương ngày Giỗ Tố Hùng Vương (ngày 10-3 âm lịch). Kể từ đây, ngày 10-3 âm lịch hàng năm đã trở thành ngày lễ lớn - Quốc lễ mang ý nghĩa bản sắc văn hóa dân tộc.
- Vào lúc 12 giờ 9 phút (giờ Paris) ngày 06 tháng 12 năm 2012 tại thủ đô của nước Cộng hoà Pháp, trong phiên họp lần thứ 7 Uỷ ban liên chính phủ của tổ chức UNESCO Liên hiệp quốc đã chính thức công nhận "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ - Việt Nam" là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại với sự đánh giá rất cao của Hội đồng chuyên gia. Đây là niềm vui mừng, phấn khởi không chỉ của mỗi người dân trên quê hương Đất Tổ Hùng Vương mà còn là niềm vui mừng, phấn khởi chung của đồng bào cả nước.
- Tín ngưỡng thờ cúng các Vua Hùng đã trở thành bản sắc văn hóa, đạo lý truyền thống của người Việt Nam ta, thể hiện lòng biết ơn của các thế hệ cháu con với công đức của Tổ tiên trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Dù làm gì, ở đâu, mỗi người con đất Việt đều hướng về cội nguồn, hướng về Tổ tiên với tấm lòng thành kính, tri ân.